De aardoppervlakte
De aardoppervlakte
Gletsjers
Gletsjers zijn ijsmassa’s, die door het omzetten van sneeuw ontstaan. Van de gletsjers van deze aarde ligt 98% in de poolgebieden, de rest bevindt zich in de hoog gebergten. Als deze ijsmassa’s zouden smelten, dan zou de zeespiegel ongeveer 50 m stijgen. Verschijnselen, die door gletsjers bewerkstelligd worden, noemt men [...]
Chemische ontbinding
Onder chemische ontbinding verstaat men chemische reacties tussen de in de gesteenten aanwezige mineralen en de lucht of het water. Een deel van de mineralen lost hierbij op, een ander deel verbindt zich met water en atmosferische bestanddelen als koolstofdioxide en zuurstof. Hiermee gaan de mineralen nieuwe verbindingen aan. Verwering [...]
Gesteentesoort
Alle gesteenten verweren. De snelheid en de manier waarop zijn echter zeer verschillend. Wanneer men monumenten en grafschriften bekijkt, kan men dit bijzonder goed zien. Wanneer men bijvoorbeeld in Massachusetts een monument van kalksteen plaatst, “smelt” het in de loop van een eeuw bijna weg. De gemakkelijk oplosbare oppervlakte wordt [...]
Klimaat
Wanneer men monumenten op verschillende continenten van de aarde vergelijkt, ziet men, dat verschillende klimaatomstandigheden een verschillende uitwerking hebben op de chemische en fysische verwering. In een heet, vochtig klimaat zijn monumenten sterk chemisch verweerd. In droge, hete gebieden zijn ze slechts licht chemisch verweerd. In koude droge gebieden vindt [...]
Verwering en erosie
Voor de verandering van de aardoppervlakte zijn verwering en erosie beslissende processen. Onder verwering verstaat men het uiteenvallen van gesteenten. De snelheid van het verval is afhankelijk van de gesteentesoort, het klimaat en de periode, gedurende welke een gesteente aan de atmosferische invloeden blootgesteld is. Men maakt onderscheid tussen fysische [...]
Vegetatie
Het begrip “vegetatie” is afkomstig uit het Latijn en betekent “plantengroei”. De plantengroei hangt af van verschillende factoren, zoals bijvoorbeeld van de klimaatzone, de hoeveelheid licht en de temperatuur, en natuurlijk van de droogte c.q. vochtigheid van een gebied. Ongeveer 80% van de landoppervlakte is bedekt met vegetatie. De plantenwereld [...]
Woestijnen
Woestijnen zou men wel als de stilste gebieden van deze aarde kunnen betitelen. Het zijn in elk geval de gebieden, waar de mens zich het moeilijkst in leven kan houden. Maar toch worden wij bijzonder gefascineerd door de woestijnen met hun kale rotsen, hun zandduinen en vreemde dieren- en plantenwereld. [...]
Atollen en koraalriffen
Een bijzondere vorm van verheffingen of uitsteeksels in de zee wordt gevormd door de groep van de koraalriffen of atollen. Men vindt deze in de platzee, maar ook in de diepzee. De afgelopen twee eeuwen al werden onderzoekers steeds weer gefascineerd door deze zeldzame bouwsels. Toen Charles Darwin tussen 1831 [...]
Eilanden
Eilanden zijn stukken land die aan alle kanten door water zijn omgeven. Eilanden in de nabijheid van de kust zijn vaak overblijfselen van een ooit samenhangende landmassa. Oorzaken voor deze afscheiding kunnen mariene afbraak zijn (bijvoorbeeld de Halligen in de Duitse Bocht), het instorten van aangrenzende stukken land (bijvoorbeeld de [...]
Wad
De kuststreek, die door de getijden bepaald, tweemaal per dag bij eb droogvalt en tweemaal per dag bij vloed weer door het zeewater overspoeld wordt, noemt men wad. De Waddenzee in Midden-Europa is een natuurlandschap, dat nog het oorspronkelijke karakter heeft behouden. Hier vindt men een wereld, die door de [...]
Kustvormen
Door de inwerking van de zee enerzijds, en de tektonische bouw, de substantie en de beweging van het vaste land anderzijds ontstaan verschillende soorten kusten. Steile en vlakke kusten kunnen worden onderverdeeld naar hun doorsnede: Steile kusten Bij steile kusten of kliffen loopt het vasteland steil af naar zee. De [...]
Afbraak en opbouw
Hevige stormen veranderen het aanzien van een strand weliswaar snel, maar de voortdurende inwerking van golven, die dag en nacht doorgaat, heeft blijvende gevolgen. Daarbij spelen de richting van de golven, hun lengte en hoogte een beslissende rol. Golven worden gevormd door de wind. Ze bewegen zich als deining voort [...]
Kusten
Kusten zijn snel veranderende gebieden (leefruimten) tussen de zee en het land. Met hun lengte van bijna een half miljoen kilometer nemen de kuststroken een voor de mens belangrijke oppervlakte in. Waarschijnlijk meer dan de helft van de wereldbevolking woont op een afstand van slechts enkele kilometers van een kust. [...]
Verlanding
Meren zijn vergankelijk. Door uitdroging, aantapping door rivieren of opvulling door sedimenten kunnen ze geleidelijk verdwijnen. In de regenachtige gebieden van de aarde hebben meren meestal een afvoer, overwegend oppervlakkig. In los opgestapeld materiaal zoals bij morenen, snijdt de afvoer zich steeds dieper in, zodat het meer geleidelijk leegloopt. De [...]
Aquifers (onderaardse meren)
Onze planeet is voor 3/4 met water bedekt. De totale hoeveelheid blijft constant. Deze is verdeeld in zeewater, neerslag, ijs en grondwater. Het meeste grondwater is oorspronkelijk als neerslag een deel van de waterkringloop geweest. Geleidelijk sijpelt het door zand- en grindlagen langs hard gesteente. Poreus gesteente zuigt een deel [...]
Meren-ontstaan
Tot honderd jaar geleden was men van mening, dat meren de overblijfselen waren van vroegere zeeën. Dit geldt wel voor enkele ervan. Zo heeft de Kaspische Zee, naar men aanneemt, 50 miljoen jaar geleden in verbinding gestaan met de Zwarte Zee. En het Ladogameer in Rusland is vroeger, naar men [...]
Meren
Meren worden algemeen gedefinieerd als waterverzamelingen in een omsloten diepte of inzinking op meestal ondoorlatende bodem. Men spreekt ook vaak van binnenzeeën. De stroomsnelheid in meren is zo gering, dat men bijna geen stroming waarneemt, vandaar de benaming “stilstaand water”. Verschillende soorten kleinere meren zijn bijvoorbeeld vijver, plas, moeras of [...]
Rivierwerking
Behalve dat rivieren overvloedig water naar de zeeën voeren, hebben rivieren de eigenschap, dat ze het uiterlijk van de aarde veranderen, door het vervoeren en afzetten van sedimenten. Door de schurende werking van stromend water kan een rivier diepe geulen maken. Afgebroken, losgemaakte en opgeloste stenen worden meegevoerd en op [...]
Delta
Op de plaats, waar een rivier uitmondt, verliest hij stroomsnelheid. In stilstaande wateren houdt de stroming geleidelijk op, omdat er geen hoogteverschil meer is. Bij het uitmonden in zee vermengt het rivierwater zich geleidelijk met het water uit de omgeving en kan niet meer verder stromen. Grote stromen, zoals bijvoorbeeld [...]
Bronnen
Wanneer onderaards water op natuurlijke wijze aan de aardoppervlakte komt, spreekt men van een bron. Bronnen komen voor op plaatsen, waar de grondwaterspiegel aan de aardoppervlakte komt. De plaats waar de bron aan de oppervlakte komt, is het einde van een onderaardse waterstroom en tegelijkertijd het begin van een bovengronds [...]
Riviervorming
Elke rivier vindt zijn oorsprong in een bron. Deze bron bevindt zich vaak in een hooggelegen gebergte, waar de hoeveelheid neerslag relatief hoog is. Soms wordt de bron gevormd door het smeltwater van een gletsjer. Pas wanneer de aardbodem helemaal verzadigd is, begint het water in kleine stroompjes in de [...]
Rivieren
Rivieren behoren tot de belangrijkste geologische krachten, die inwerken op de aardoppervlakte. Ze vormen het landschap, doordat ze grote delen van de aarde doorlopen. Door erosie komen sedimenten in de oceanen terecht. Onderweg hierheen vormen ze ravijnen met steile wanden en oevers, dalen en vruchtbare overstromingsgebieden. Op plaatsen, waar het [...]
Zeestromingen
Het uit water bestaande omhulsel van de aarde is – net als het uit lucht bestaande omhulsel – onderhevig aan bepaalde stromingen. De aandrijvende kracht van deze stromingen verschilt. Men maakt onderscheid tussen: driften, die afhankelijk zijn van de wind, stromingen, die door de getijden worden veroorzaak en stromingen, die [...]
Diepzeetroggen
Het grootste deel van de oceaanbodem is relatief vlak. Op enkele plaatsen, in de buurt van de randen van de continenten, maar vaker aan randen van passieve platen, bevinden zich diepe insnijdingen, die men diepzeetroggen noemt. Waarschijnlijk zijn ze door erosie ingesleten, toen de zeespiegel in de ijstijden 150 meter [...]
Middenoceanische rug
Het is nog geen 100 jaar geleden dat men bij het leggen van telegraafkabels tussen Engeland en Noord-Amerika een fascinerende ontdekking deed. Parallel aan de kust liepen net zulke hoogten en diepten door de Atlantische Oceaan als er op het vaste land waren. Twintig jaar later ontdekte men hetzelfde in [...]
Diepzeebodem en continentale verheffing
De steil naar beneden vallende continentale helling gaat via een minder steile continentale verheffing op een diepte van 3500 meter geleidelijk over in de zogenoemde diepzeebodem. Het is moeilijk om onderzoek te verrichten in deze gebieden. De diepzeebodem is ontstaan door vulkanische activiteit bij de middenoceanische rug, maar ook door [...]
Continentale helling
Grote gebieden van de continentale helling, die aansluit op het continentale plat, zijn bedekt met blauw slib. Dit bestaat uit silt en klei, vermengd met organische substanties en ijzersulfide, die samen de blauwgrijze kleur veroorzaken. In de diepte van het water hebben golfbewegingen en getijden geen invloed. Afzettingen uit klei [...]
Continentale platzee
Doorsneden van de oceanen tonen, dat randen van continenten verdeeld kunnen worden in twee verschillende typen, namelijk in actieve en passieve continentale randen. In subductiezones, zoals bijvoorbeeld langs de kust van Zuid-Amerika, vinden we een actieve continentale rand met vulkaanactiviteit en vaak voorkomende aardbevingen. Een passieve continentale rand ligt voor [...]
Oceanen en zeeën
De zee speelt een belangrijke rol bij de geologische veranderingen van onze aardoppervlakte. Maar liefst 71% van de aarde wordt door zee bedekt. Dit oppervlak was 125 jaar geleden nog een groot geheim. Alleen wat betreft de kustgebieden was men zich bewust van de invloed van de getijden en de [...]
Ontstaan van het leven
Tot nu toe weet niemand precies, hoe het leven op aarde heeft kunnen beginnen. Eigenlijk was ontstaan van leven helemaal niet mogelijk bij de op aarde heersende omstandigheden. De atmosfeer bevatte geen zuurstof, sterke uv-stralen brandden op de aarde in. Voortdurend onweer en vulkaanuitbarstingen teisterden de aarde. En toch was [...]