Atollen en koraalriffen

Een bijzondere vorm van verheffingen of uitsteeksels in de zee wordt gevormd door de groep van de koraalriffen of atollen. Men vindt deze in de platzee, maar ook in de diepzee.

De afgelopen twee eeuwen al werden onderzoekers steeds weer gefascineerd door deze zeldzame bouwsels. Toen Charles Darwin tussen 1831 en 1836 de oceanen bereisde, was hij één van de eersten, die een geologisch onderzoek van de koraalriffen begon. Zijn theorie van toen is nu nog geldig.

Koraaldiertjes zijn in zee levende organismen, die alleen in zout water kunnen leven. Koralen, die riffen vormen, hebben een relatief hoge watertemperatuur nodig van 15 à 20 graden Celsius om hun vertakte kalkskeletten te bouwen. Ze gedijen het best in tropische wateren op diepten tot hoogstens 50 meter. Tot de leefgemeenschap van de koralen horen o.a. kalkwieren, slakken, krabben en sponzen.

Vaak hechten koralen zich aan de oppervlakte van onderzeese uitsteeksels, vooral aan vulkanen. Daarbij vormen ze ringvormige riffen aan de randen van de dode of tijdelijk uitgedoofde vulkaan.
Wanneer de zeebodem daalt door tektonische processen, of de zeespiegel stijgt door postglaciale processen, leidt dit tot het wegzinken van een vulkaaneiland.

Doordat de koralen de hoogte in groeien, vormt zich een atol. In het midden van deze atol blijft een omsloten deel van de zee achter, de lagune. Deze wordt omringd door riffen.

Lagunes kunnen een afmeting bereiken van 30 km².

De atollen in de Stille Oceaan, lange eilandenketens, kunnen hoogstwaarschijnlijk alleen door het zinken van een groot deel van de zeebodem zijn ontstaan.

Daardoor is een franjerif veranderd in een barrièrerif, en is er bij het volledig wegzinken van het eiland, waarop zich het rif heeft gevormd, een atol ontstaan.
Andere soorten riffen ontstaan in de onmiddellijke omgeving van tropische kusten. Hier vormen zich franje- of barrièreriffen.

Franjeriffen liggen maar enkel meters van de kust en groeien dikwijl op rotsen. Wanneer tussen de kust en het rif een lagune ligt, d.w.z. een van de zee afgesneden gebied, dan wordt het rif een barrièrerif genoemd.

Het grootste bekende barrièrerif is het Australische Great Barrier Reef. Op een afstand van 30 tot 250 km strekt het zich langs de kust van Australië uit over een lengte van 1600 kilometer. Dit rif is nu nog op enkele plaatsen door erin uitmondende rivieren onderbroken. Deze voeren zoet water aan, en daardoor sterven de koralen in deze gedeelten.